LITERACKI ZDRÓJ 2020

OIKOUMENE. NA ROZTOCZU ŚWIATA Roberta Gmiterka to zbiór kilkudziesięciu miniatur, przewodnik po miejscach i historiach ludzi z terenu Roztocza i okolic. Nieprzypadkowo swoją pierwszą książkę „Sen na Kniaziach” autor nazwał „genetyczną pamięcią miejsc i zdarzeń”. Kniazie, Szczebrzeszyn, Stara Huta, Chodywańce, Hrebenne, Mołodowce, Chotylub, Narol, Bełżec – wszystkie te miejsca znajdziemy na mapie, ale z Gmiterkiem mamy szansę zajrzeć pod podszewkę rzeczywistości.

Przedmioty, zdarzenia, ludzie i ich historie wprowadzają nas w pewien rodzaj kontemplacji, gdzie przeszłość staje się teraźniejszością. Linearna postać czasu, do której jesteśmy przyzwyczajeni, zostaje zerwana, mieszają się pory roku i kolejność zdarzeń. Przedmiotem owej kontemplacji staje się nietrwałość jako ważna część naszej kondycji. Gmiterek w bolesny sposób dostrzega związek między pięknem a smutkiem świata, opisując efemeryczny charakter wszystkiego, co istnieje. Punktem wyjścia są, mówiąc językiem Tyrmanda, „drobne defekty, które budzą tkliwość”: fotografia ze zbitą szybką, chylący się do ziemi pokryty mchem krzyż, ikona na popękanej ścianie, spracowana drabina, złamane krzesło.

Autor znalazł nie tylko pewien szczególny rodzaj wglądu, ale również swój ton – wszystkie te historie zapisane są interesującą, melodyjną polszczyzną. Gmiterek to nie tylko poeta, ale również ciekawy fotografik – swoje miniatury opatruje oryginalnymi zdjęciami, które dopełniają przywoływane historie.

ROBERT GMITEREK (1968). Poeta. Autor „Snu na Kniaziach” (2019). Fotograf. W 2019 roku w Centrum Koncertowo-Wystawienniczym w Narolu w cerkwi na Krupcu można było oglądać jego autorską wystawę „Ikony Roztocza”. W jego twórczości słowo i obraz przeplatają się ze sobą. Od pokoleń związany z Roztoczem, piękną i zarazem trudną krainą. Zakorzeniony w językach i krajobrazach pogranicza opowiada historie ludzi, którzy odeszli bez słów. I historie miejsc, których obrazy zatarły się już w czasie i przestrzeni. Do roku 2018, roku iluminacji, uważny czytelnik i obserwator. Dzisiaj kronikarz czasu zatraconego.

Abel Murcia (1961, Vilanova i la Geltrú), hiszpański poeta, tłumacz, leksykograf. Opublikował osiem tomów wierszy: Kilómetro 43, Em voz baixa / En voz baja (dwujęzyczny tom portugalsko-hiszpański z ilustracjami Mariana Nowińskiego), Haikus ventanalmente preposicionales, Desconcierto instrumental, Desguace personal / Osobista rozbiórka (dwujęzyczny tom polsko-hiszpański), Tríptico 4 (dwujęzyczny tom rosyjsko-hiszpański, praca zbiorowa trzech poetów i artystki graficznej), Paraules Clau (antologia poetycka sześciu autorów), Trashumante. Jego poezje tłumaczono też na włoski, litewski, angielski i rumuński. Tłumacz literatury polskiej na hiszpański. Przekłada zarówno samodzielnie (Julia Hartwig, Ewa Lipska, Ryszard Kapuściński, Olga Tokarczuk), jak i we współpracy z innymi. Z meksykańskim poetą Gerardo Beltránem przełożył Tadeusza Różewicza i Wisławę Szymborską. Razem z nim i katalońskim poetą i tłumaczem Xavierem Farré opracował antologię prezentującą twórczość 61 współczesnych polskich poetów (Poesía a contragolpe. Antología de poesía polaca contemporánea). Od kilku lat tworzy tandem translatorski z Katarzyną Mołoniewicz (Stanisław Lem, Wisława Szymborska, Witold Szabłowski, Maciej Wojtyszko, liczne pozycje polskiej literatury dziecięcej). Wykładał na uniwersytetach w Łodzi, Warszawie i na Universidad Internacional Menéndez Pelayo w Santander. Dyrektor Instytutu Cervantesa w Warszawie (2003–2008), Krakowie (2008–2014) i Moskwie (2014–2019). W latach 2013–2018 był członkiem kapituły Nagrody im. Wisławy Szymborskiej. Jest członkiem honorowym Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Abel Murcia zawierza puentę obrazowi (często ostatniemu obrazowi wiersza). Jego strofy są jak długi spacer w poszukiwaniu małej epifanii, która niespodziewanie odkrywa nam coś obecnego w codzienności. Książki Murcii są pełne olśnień. (Martín López-Vega, „El Cultural. El Mundo”)

Wiersze Abla Murcii są jak kieliszeczki likieru. Pije się je szybko i drapią w gardło, ale pozostawiają dobry smak w ustach. (Félix Romeo)

Refleksyjne spojrzenie poety aspiruje do utrwalenia chwili w bezruchu, w tu i teraz, w subtelnym obrazie ożywającym poprzez kontemplację, pamięć i emocję wypuszczoną jak strzała w czas i przestrzeń. (Santos Domínguez, „Encuentros con las letras”)

Jest to poezja dbała o formę – więcej: formalnie kunsztowna. Sięga poeta do form tradycyjnych, do haiku, formy zwięzłej, lecz bardzo precyzyjnej w swej budowie. Haiku jest dla Murcii zarówno gotową matrycą rytmiczną, jak wyzwaniem, czego dowodzą wiersze stanowiące potrójne łańcuchy tych porcji energii poetyckiej. (Leszek Szaruga, „Migotania”)

Ścinki, fragmenty, migawki obrazów, myśli, snów, pamięci. Abel Murcia „wybiera” swe motywy ze zmysłową inteligencją typową dla klasycznego haiku i maluje je w wierszach, które okazują się głęboko współczesne. Robi to z elegancją właściwą najlepszej poezji ludowej w języku hiszpańskim... (Ada Salas)

Haiku Abla Murcii można nazwać wędrownymi, bo nie ograniczają się do orientalnego uniwersum. Są w nich obrazy asfaltu, suszącej się bielizny, a w seriach strof czuć puls właściwy językowi hiszpańskiemu, prostotę średniowiecznych cancioneros i andaluzyjskich soleas. (Jesús García Calero, „ABC Cultural”)

Smak, dotyk i obraz tworzą w wierszach Murcii warstwę empiryczną bliską nam wszystkim, bo najczęściej dominującą w codziennym poznawaniu. Otacza nas świat rzeczy, którym nadajemy znaczenia, wśród których oczekujemy tego, co się zdarzy, pamiętając, że wszystko to jest przypadkowe i niekonieczne. (Wojciech Kaliszewski, „Nowe Książki”)

Aleksander Kaczorowski (ur. 1969) – pisarz, dziennikarz, tłumacz i znawca literatury czeskiej, autor m.in. biografii Oty Pavla Ota Pavel. Pod powierzchnią (2018), Bohumila Hrabala Hrabal. Słodka apokalipsa (2016) oraz Václava Havla Havel. Zemsta bezsilnych (2014). W 2015 roku otrzymał tytuł Ambasadora Nowej Europy oraz był nominowany do Nagrody Newsweeka im. Teresy Torańskiej. W 2016 roku został laureatem Nagrody im. Václava Buriana przyznawanej za wkład w dziedzinie kultury do dialogu środkowoeuropejskiego. Jego ostatnia książka Ota Pavel zdobyła Górnośląską Nagrodę Literacką „Juliusz” i nagrodę Warszawskiej Premiery Literackiej (tytuł książki czerwca 2018), a także znalazła się w finale Nagrody Literackiej Nike.

OSTATNIA OKAZJA

Zbigniew Dmitroca (1962) – poeta, bajkopisarz, tłumacz, satyryk i dramaturg. Twórca, autor i aktor Jednoosobowej Trupy Walizkowej „Teatrzyk jak się patrzy”. Tłumacz wierszy Achmatowej, Błoka, Brodskiego, Chodasiewicza, Cwietajewej, Gumilowa, Jesienina, Kuzmina, Mandelsztama, Wysockiego i innych. Powieść OSTATNIA OKAZJA (2020) jest jego debiutem prozatorskim.

Posłuchaj!

CYRKÓWKA MARIANNA

Anna Fryczkowska – pisarka, scenarzystka, dziennikarka. Absolwentka filologii włoskiej i podyplomowych Gender Studies na Uniwersytecie Warszawskim, a także scenopisarstwa w Państwowej Wyższej Szkole Telewizyjnej, Filmowej i Teatralnej w Łodzi. Autorka m.in. powieści „Kobieta bez twarzy”, „Starsza pani wnika” (nagroda główna festiwalu Pióro i Pazur) „Sześć kobiet w śniegu (nie licząc suki)” (Róża Gali), „Równonoc” (nominacja do nagrody Literackiej dla Autorki Gryfia) i „Wdowinek”.

Posłuchaj!